Dolandırıcılık Serisi : 1
Dolandırıcılık ve Dolandırıcıların Psikolojik Oyunları

Uzman Klinik Psikolog Serap Sözen

Bu yazımda insanlık onuruna büyük bir saldırı olarak tanımladığım dolandırıcılık ve dolandırıcı kişilerin kurbanlarının üzerinde gerçekleştirdikleri psikolojik oyunlarından bahsediyor olacağım.

TCK’ya göre dolandırıcılık, hileli davranışlarla bir kimseyi aldatıp, onun veya başkasının zararına olarak, kişinin kendisine veya başkasına yarar sağlamasıdır. Türk Dil Kurumu ise dolandırıcılığı birini aldatmak, yanıltmak için yapılan düzen, dolap, oyun, desise, entrika” (Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, s.891) olarak tanımlar. Dolandırıcılık hem dilsel hem de hukuki açıdan anlaşıldığı üzere failin mağdurun duygusal, maddi, manevi zaaflarından faydalanarak kendisinin yararına olacak şekilde bir kazanç sağlamak adına mağduru sömürdüğü, kullandığı, nesneleştirdiği tüm davranış biçimlerine işaret etmektedir.

Birçoğumuz için tanımı dahi dehşet uyandıran bu gibi davranış biçimlerini sergileyen insanların kişilik özellikleri ve davranış biçimlerinin nasıl tezahür ettiği ise hukuktan çok daha öte ancak onu da kapsayan bir alanın, psikolojinin konusudur kanımca. Bu nedenle dolandırma amacı güden her türlü davranışın altında yatan olası psikolojik sebepleri, dolandırıcıların özelliklerini yakından bilmek ve manipülatif davranışlarına karşı bir aşinalık oluşturulması dolandırıcılıktan korunmak için gerekli ve son derece önemlidir.

Öncelikle dolandırma eylemini gösteren kişilerin psikolojik oyunlarını inceleyelim. Birkaç başlık halinde sıralamak istediğim bu manipülatif psikolojik oyunları kurbanlarına nasıl sunduklarını yakından inceleyelim:

1. Manipülasyon

Manipülasyon, yani bir diğer adıyla yönlendirme, dolandırıcının kurbanını kendisi hakkında nasıl düşünmesini istiyorsa o şekilde düşünmesini sağlayacak şekilde davranması ya da konuşmasıdır. Manipülasyon, dolandırıcının kurbanı ikna etmek adına kendisini olmadığı bir kişi gibi göstermesinden tutun da kurbanın kendisini aslında olmadığı bir kişi gibi hissetmesine ya da olmadığı bir kişi gibi davrandığına inandırılmasına kadar çeşitli şekillerde tezahür edebilir. Dolandırıcının kurbanın üzerinde kullandığı bir numaralı silahı kurbanı manipüle eder şekilde konuşmak, davranmak ve hissettirmektir.

Manipülatör bir dolandırıcı bunu yapabilmek için kurbanına öncelikle güven verir. Kurbanını göklere çıkaracak şekilde idealize edebilir. Yeryüzünde kurbanın tek yakınıymış gibi hissetmesine, kendisi dışında herkesin kurbanı sömürmek, kullanmak için hayatında olduğuna ikna edebilir. Mutlaka ama mutlaka kurbanın bağlarına saldıracaktır. Bu sayede onu yalnız ve kimsesiz bırakacak ve bu sayede de avını çok daha kolay sömürebilir hale gelecektir. Hiçbir manipülatör güçlü bağları olan, kendisini desteklenmiş ve seviliyor hisseden, bir gruba aidiyet duygusu olan, aile bağları güçlü, destek sistemleri güçlü bir kişiyi hedef olarak belirlemez. İzolasyon manipülatörün ilk hedeflerinden birisidir. Kurbanını izole eder ki manipülatörün duygusal baskılarıyla aklı karışan kurbanın dikkatini çekecek ve onu koruyacak kimse olmasın ister.

2. Aşırı İdealizasyon

Manipülatörün hedefindeki kurban, manipülatör tarafından yere göğe sığdırılamaz. Çok güzeldir, çok zekidir, çok başarılıdır, çok iyi bir insandır, onu şimdiye kadar kimse tanımamıştır, vazgeçilmezdir… Bu gibi idealizasyonlara karşı uyanık olmak ve karşı koymak manipülasyonun hedefindeki kişi için hiç kolay olmayabilir. Hele ki kurban duygusal açıdan yalnız, anlaşılmamış, sevilmemiş, hiçbir yere ait değil gibi hissediyorsa…

3. Yakınlık Ve Destek Sunar Gibi Davranmak

Manipülatör ileride kurbanını kıskıvrak yakalamak için başlarda kurbana maddi manevi destek verir/verebilir. Her an yanında olur. İyi bir dost gibi dinler. Çok aşıkmış gibi her dakika aklında olduğunu vurgular. Pahalı hediyeler alabilir. Lüks mekanlara götürebilir. Muhteşem bir cinsellik yaşatabilir. Bu yolla kurbanının hayranlığını ve güvenini kazanan manipülatörün yaklaşan hamlesi için güçlü bir engelde aşılmış olur.

4. Acındırma Ve/Veya Merhamet Duygularını Tetikleme

Manipülatör dolandırıcı kurbanının insani, ahlaki ve vicdani değerlerini anlamak ve kullanmak konusunda ustalaşmış kişidir. Kurbanlar çoğunlukla zaten oldukça merhamet sahibi insanlardır. Başkalarının acılarını, sıkıntılarını derinden hissetme kabiliyetleri, yüksek ahlaki ve vicdani standartları olan, yüksek empati becerisine sahip kurbanlar dolandırıcı manipülatörlerin en kolay hedefleri olmaktan kaçamazlar maalesef. Bu durumun farkına varmak konusunda ustalamış dolandırıcı manipülatör kurbanına başına gelen türlü çeşitli felaketleri sıralamaktan, çoğunlukla da uydurmaktan hiç imtina etmez. İnsani, vicdani ve ahlaki standartlardan mahrum olan manipülatör kurbanının empatisi, vicdanı ve ahlaki değerleri üzerinde patinaj yapmaya başlar. Başında büyük bir bela vardır. Acil paraya ihtiyacı vardır. Bankadaki parasına haciz gelmiştir. Kalacak yeri yoktur. Acil ameliyat olması gerekiyordur. Evcil hayvanı hastalanmıştır. Annesi yoğun bakıma alınmıştır… Çoğunlukla tamamı yalan olan bu ifadeler kurbanı kısa ya da uzun vadede madden ve manen rahat sömürebilmek için söylenir. Ne de olsa kurban merhamet sahibidir ve bu gibi durumlara duyarsız kalamayacak özelliktedir.

5. Abartma Ya Da Abartılı Olasıklar

Dolandırıcı manipülatörün başına milyonda bir olabilecek olaylar sürekli gelir. Bankadaki parasına haciz gelir. Acil ameliyat olması gerekiyordur. Ölümcül bir hastalık çıkar. Ya da bir yakınının başına bir felaket gelmiştir. Bu ve bunun gibi olaylar elbette bir insanın başına gelebilir. Ancak dikkat ederseniz manipülatör sürekli bir biçimde bu gibi olaylarla karşılaşmaktadır. Bunun bir diğer örneği ise çok zengin, güzel, başarılı, ünlü kişilerin kendisine aşık olduğu ya da eskiden sevgilisi olduğu gibi yalanlardır. Bu gibi yalanların amacı da kendisini vazgeçilmez, çok değerli, çok önemli bir kişiymiş gibi gösterip kurbanın güvenini kazanmak ve/veya hayranlığını uyandırarak ileride gerçekleştireceği dolandırma eylemine güven ve hayranlık sağlama suretiyle zemin oluşturmaktır.

6. Kronik Yalancılık

Dolandırıcı manipülatörün söylemleri ve davranışları dışarıdan bakıldığında burada bir kötü niyet olduğunu düşündürecek kadar sahtedir. Ancak eğer bir manipülatörün hedefindeyseniz süslü kelimeler ve kötü niyet için işleyen muhteşem bir zekanın da hedefindesinizdir demektir. Olayın içinde olan taraf olarak dışarıdan bakan birisinin duru görüsüne sahip olamıyor olabilirsiniz. Kendinizi suçlamayın. Dolandırıcı manipülatör size gelene kadar kaç kişiye aynı davranışları gösterip sonuç almıştır kimbilir. Onun uzmanlık alanı budur. Güzel sözlerinin ve/veya abartılı davranışlarının ardındaki niyeti görememiş olabilirsiniz. Hayatınızda dolandırıcı bir manipülatör olabileceğini düşündüğünüz birisi varsa sessizce söylemlerini ve davranışlarını izleyin. Tutarsızlıklar, boş vaatler, tutulmayan sözler, boşluklar…mutlaka dikkatinizi çekecektir.

7. Bağlara Saldırı, Kurbanı İzole Etme Girişimi

Dolandırıcı bir manipülatör mutlaka ama mutlaka kurbanını izole etmeye yani kurbanın manipülatörden önce kurduğu çoğunlukla güçlü ve sağlam bağlara saldıracaktır. Kurbanın hayatında olup onu koruyabilecek, gözünü açabilecek herkesi düşman belleyecektir. Eğer zeki bir manipülatörse ki organize suç işleyen manipülatörlerin çoğu öyledir, bunu sizin dostunuz gibi görünerek yapar. O sizin iyiliğinizi düşünüyordur ancak en yakın dostunuz sizi mutlaka kıskanıyordur. Anneniz taraflı davranıp kardeşinizle sizi ayrı tutuyor, kardeşinize daha çok önem veriyordur. Evinizdeki kediniz size alerji yaptığı için gönderilmesi gerekiyordur. Amaç sizi kurduğunuz nitelikli bağlardan izole edip sadece kendisine güvenmeniz ve onu en yakınınız hatta tek yakınınız gibi görmenizi sağlamaktır.

8. Duygusal Zaafları Kullanmak

Usta bir manipülatör duygusal zaaflarınızı okumakta ve kullanmakta bir dâhidir! Eski ilişkilerinizde yaralarınız varsa ve o bunu biliyorsa süslü kelimelerin arkasına sakladığı vahşiliğiyle zaaflarınızı size karşı kullanacaktır. Örneğin eski sevgiliniz ya da eşiniz sizi aldatmıştır, iyi niyetinizi kullanmıştır, hala hayatınızdaysa sizi kullanmak içindir. Yakın kızarkadaşınız (ya da erkek) kendisinde olmayıp sizde olan herhangi bir şey için hayatınızdadır. Aileniz sizi anlamayan insanlardan oluşmaktadır ve yalnızlığınıza vurgu yapar. Ama kendisi tüm bu olumsuzluklara rağmen sadece sizi sevdiği ve değer verdiği için hayatınızdadır! Ne kadar anlayışlı, sevecen, sempatik ve dost değil mi?! Dikkatli olun!

9. Senin İçin Her An Müsaitim İzlenimi Vermek

Dolandırıcı bir manipülatör ne zaman ona ulaşmak istesiniz sizi hala bir av olarak görüyorsa her an ulaşılabilirdir. Gel dersiniz gelir, ararsınız saniyede açar, mesaj atarsınız hemen döner. Sadık bir sevgili ya da iyi bir dost -sizin hayatınıza hangi konumda girmişse- nasıl davranırsa abartılı bir biçimde öyle davranır. Çünkü zaten onun işi sizsinizdir! Siz onun ağına düşmüş bir kurban olarak istediğiniz her an ona ulaşabiliyor olmalısınız ki güven verici olabilsin. Bu sadece uzun vadeli hedefleri için ödediği küçük bir bedeldir. Sizi sağduyulu düşünmeye davet ediyorum. Günümüz koşullarında istiyor olsak bile kimin bir diğeri için her an ulaşılabilir olma lüksü vardır? Nihayetinde herbirimiz bir iş sahibiyiz. Ailemiz, arkadaşlarımız, çocuklarımız, ilgilenmek zorunda olduğumuz diğer insanlarımız var. Günün her saati sizin için hazır bekleyen birisinin varlığı bebeklik dönemimizde annemizle ilişkiden tanıdık geliyor olsa bile bu durum yetişkin hayat için geçerli değildir maalesef. Bu durumun cazibesine kapılmak dolandırıcının ekmeğine yağ sürse de kurban açısından sonun başlangıcı temsil ediyor olabilir.

10. Kontrolcülük Ve Kontrolden Çıktığınızda Uzaklaşma

Bu çok önemli madde birçok manipülatörün en büyük zaafıdır. Manipülatör ağına düşürdüğüne ikna olduğu kurban kendisinin buraya kadar sayılmış olan tuzaklarından birisine veya birkaçına düşmemişse eğer kendisini ondan geri çeker. Geri çekme ile kast edilen şey her an sizin için müsait olan, gel dediğinizde gelen manipülatörün bir an da ghostlamaya yani ortadan kaybolmaya başlamasıdır. Ararsınız hemen açmaz, saatler sonra döner, mutlaka acil veya önemli bir işi çıkmıştır. Mesajlarınıza bakmaz ya da saatler sonra bakıp cevap yazmaz, ya da yine çok önemli bir sebep nedeniyle cevap verememiştir. Cinsellik yaşadığınız birisiyse seksüel açıdan kendisini geri çeker, yorgundur, yoğundur vs. bahaneler hiç bitmez. Bu itme çekme tekniği sizi kendisine karşı daha arzulu hale getirip kaybettiğini hissettiği sizin üzerinizdeki kontrolü geri kazanmaya çalışmanın bir yoludur. Sizi bağımlı kılmak üzerinden ilişki kurduğu için kendisini sizden yoksun bırakarak sizi hizaya sokmaya çalışıyordur. Sizi gerçekten önemseyen birisinin ilişkide istikrarı olur. Bir görünüp bir kaybolmaz. Dikkatli olun!

11. Bir Sorun Nedeniyle Size İhtiyaç Duyması

Bu maddeye gelene kadar manipülatör dolandırıcı sizin üzerinizdeki planını işletebildiyse artık dolandırıcı kısmı devreye girer. Çok sıkışık (genellikle maddi) gerçekleşen bir durum olmuştur. Sizden yardım ister. Genellikle maddi bir bedel içeren bu yardıma çok ihtiyacı vardır. Manipülatör açısından bu yardımınız onun size şimdiye dek sunduğu yakınlık, güven, destek, dostluk, sevgililik gibi ihtiyaçlarınız için ödemeniz gereken bedeldir. Ve eğer siz bu zamana dek olanları hiç sorgulamadıysanız bu talebi pek tabi karşılamanız gereken zaruri bir yardım olarak görebilirsiniz. Hem size verdiklerinin, sizin için yaptıklarının yanında bu nedir ki değil mi? Öyle düşünür, daha doğru bir ifadeyle düşündürülürsünüz! Ve böylece dolandırıcı  manipülatörün ağına da düşmüş olursunuz. Buradan gerisi hayır diyemeyeceğiniz talepler, ani gelişen felaket durumlar, sizin maddi desteğiniz olmadan çözülemeyecek sorun ağları…şeklinde ilerler.

12. Ve Kral Çıplak!

Bu maddeye gelene kadar dolandırıcı manipülatörün psikolojik oyunlarına kanmış olabilirsiniz. Lütfen kendinizi suçlamayın. Başta da dediğim gibi onlar bu konuda ustalar ve işleri sizdiniz zaten! Maddi, manevi, duygusal, cinsel…birçok alanda sömürüye uğramış olabilirsiniz. Bu maddi gücüne, eğitimine, zekasına bakmaksızın herkesin başına gelebilir. Ancak eğer artık uyandıysanız ve “kral çıplak!” deme cesareti gösterebildiyseniz kendinizi tebrik edin! Siz artık bir av değilsiniz! Dolandırıcı manipülatörü yaptıklarıyla yüzleştirdiğiniz an da veya yaptıklarını anlayıp onunla ilişkiyi kesmişseniz yeni bir manipülasyonla da karşı karşıya kalabilirsiniz. Manipülatör tüm bu olanlar için sizi suçlayacaktır!!! Siz güvensizsinizdir. Onun iyi niyetini ve yakınlığını anlamamışsınızdır. Herşey sizin paranoyak olmanızla ilgilidir. Ancak ne hikmetse bu zamana dek uydurduğu yalanlarla ilgili kanıt göstermesini istediğinizde en ufak bir kanıtı dahi yoktur! Olsa dahi onlarda yalandır. (Çok usta bir dolandırıcı bu gibi yüzleşmeleri sık yaşadığı için kanıtlarını da hazırlamış olabilir. Lütfen size gösterilen kanıtların doğruluğundan emin olmak için o kanıtın uzmanına danışın.) Dolandırıcı manipülatör emek verdiği avından vazgeçmeden önce çoğunlukla son bir hamleyle size kendinizi suçlu hissettirmeye çalışacaktır. Sizi vicdanınızdan vuracak ve bunca zaman yanınızda yer almış olmasına rağmen bu isyanınızı sizin nankörlüğünüz ya da vefasızlığınız ya da ruh hastası olmanızla açıklamaya çalışacaktır. Kanıt sunması için ısrarcı olmalısınız. Sunulan kanıta hemen inanmayıp o kanıtın uzmanı olan başka kişilerden fikir almalısınız. Bu öneri hiç ilişkisel görünmeyebilir. Ancak bu maddeye gelene kadar olan şeyleri yapmış birisi koşulsuz güveninizi gerçekten hak etmiş olabilir mi? Ona tekrar güvenecekseniz çok emin olmanız gerekir. Unutmayın kimse sizin ne hissettiğinizden daha değerli değildir. İlişkide güvensizlik zemini bir kez dahi olsun yaratılmışsa güvenin tekrar oluşması için talep edeceğiniz herşeyde haklısınız! Sizi gerçekten önemseyen birisi zaten refleks olarak bu güveni inşa etmek için uğraşacaktır. Ancak karşı taraf sadece sizi suçluyor ve haklı olabileceğiniz noktalarda kanıta dayanmayan sözel spekülasyonlar yapıyorsa derhal uzaklaşmanız gerekiyordur. Unutmayın beterin beteri her zaman vardır. Dolandırıcıların ahlaki ve vicdani duyguları yoktur. Yüzleştirmenize rağmen sizi bir kez bile ikna ederse bundan sonra sizi çok daha kolay manipüle edecek demektir. Çok daha büyük zararlar kapıda sizi bekliyordur.

Bu yazıda manipülatör bir dolandırıcının psikolojik oyunlarına değindik. Bir sonraki yazımızda kurbanın psikolojik özellikleri ve dolandırıcı manipülatörden korunmanın yolları üzerine olmalı diye düşünüyorum. Yakın zamanda tekrar görüşebilmek dileğiyle…