Bağımlılık Tedavisi Sürecinde Neler Yaşanır Ve Bağımlılıkla Nasıl Başa Çıkılır ?

Uzman Klinik Psikolog Serap Sözen

Herhangi bir bağımlılıkla mücadele de kişiyi en çok zorlayan şey nedir hiç düşündünüz mü? Bir nesneye ya da bir insana duyulan karşı konulamaz arzuyu bağımlılık olarak tanımlayacak olursak bağımlılık tedavisini de temelde bağımlı olunan nesne ya da kişiden ayrışma süreci, bu süreçte iç dünyadan yükselen dürtü temelli arzuya gem vurma durumu olarak görebiliriz. Dürtü temelli olan şiddetli, yoğun, bastırılamaz gibi hissedilen ve ancak ve ancak bağımlı olunan nesneyle ikame edilebilen bu arzu nasıl oluyordur da kişiyi tüm akıldışılığına rağmen ardından sürüklüyor olabilir?

            Bağımlılığın biyolojik temelini bir an için bir kenara bırakacak olursak bağımlılık durumunda psikolojik/duygusal boyutta neler olmaktadır? Öncelikle her bağımlılığın bir ikame tatmin olduğunu, diğer bir deyişle esas doyumu sağlayacak olanla yer değiştirmiş olan suni, yapay bir nesne ya da kişinin sağladığı doyum olduğunu bilmemiz gerekir. Sigara bağımlılığı örneğin. İnsan bedeninin hiçbir şekilde sigara aracılığıyla vücuduna giren nikotine ihtiyacı yoktur. Nikotin gerçek bir ihtiyaç değildir. Ancak bir sigara bağımlısıyla bunu konuşacak olsanız size gerekirse yemek yemeyeceğini, su içmeyeceğini ama sigarasız asla yapamayacağını söyleyecektir. Bağımlı kişi kısmen haklıdır da. Gerçekten de sigara içme ihtiyacıyla kıyaslandığında çok daha az yemek yiyebilir, daha az su içebilir, daha az uyuyabilir, daha az eğlenebilir. Nikotinin kimyasal açıdan bağımlılığı oluşturan özelliğinin yanısıra her bağımlılık aynı zamanda kişisel bir öyküyü de kendi içinde barındırır. Bağımlılık tedavisinde kişiyi bir nesneye ya da bir kişiye bağımlı kılan yaşam öyküsü ve bu öykünün kişinin şimdiki davranışları üzerindeki etkisi anlaşılmadıkça tedavi başarısız olacaktır. Kişiyi sigara içmeye yönelten ilk durum öncesinde kişi ne yaşamıştır? Hangi deneyimi sonucunda ortaya çıkan yoğun, şiddeti yüksek, can yakıcı duyguları tetiklenmiş ve onlarla başaçıkamayarak anlık bir duygu regülatörü olarak sigaraya sarılmıştır? Zamanla ilk duygusal bağlamıyla bağlantısını kaybeden yani artık hangi duygunun hangi an da tetiklendiği ve bunu sigara içme yoluyla nasıl baskıladığını dahi fark etmeksizin kişi sigaranın tutsağı, bağımlısı haline gelmiş olur. Çoğunlukla acı verici yaşam olaylarının yarattığı duygusal yüklerle başlanan sigara içme davranışı artık hem acının hem hazzın deneyimlendiği her an da kişiye yaverlik ediyor olur. Sigara bağımlılığı bir örnek sadece. Aynı durum alkol, uyuşturucu, seks, insan, alışveriş, internet…gibi tüm bağımlılıklar için geçerlidir. Her bağımlılık ruhta yara açmış olan karşılanamamış duygusal ihtiyaçların yarattığı acının uyuşturulmasına hizmet eder. Bağımlı olunanlar aracılığıyla ikame edilmeye çalışılan asıl ihtiyaçlar keşfedilmeli ve onların işlevsel yollarla nasıl tatmin edebileceği, eğer bunun bir yolu yoksa da o durumlarla işlevsel bir biçimde nasıl başaçıkılabileceği üzerinde çalışılmalıdır.

            Tüm bunlar üzerinde çalışırken bağımlı olunanların beyin kimyası üzerinde yarattıkları bağımlı kılmaya yönelik etkilerde göz ardı edilemez elbette. Örneğin sigara bağımlılığı olan bir kişinin sigaradan arınma sürecinde vücuduna artık nikotin sokmaması sonucunda nikotin geri çekilme belirtileri, diğer bir deyişle yoksunluk sendromu yaşayacaktır. Kullanılan maddenin muhteviyatı, bağımlılık yapma derecesi ölçüsünde yaşanan yoksunluk sendromu belirtileri o derece şiddetli olarak deneyimlenir. Tüm bağımlılıklarda ortak olarak deneyimlenen durum bağımlı olunan nesnenin yokluğu nedeniyle hissedilen şiddetli arzu, onu isteme, sürekli onu düşünme, onsuz hayattan keyif alamadığını ve bir daha da alamayacağını düşünme, onunla birlikte geçirdiği vakitlerde hissettiği hazzı arama, umutsuzluk ve depresif bir ruh halidir. Bu hisler bağımlılık nesnesi ayırt etmeksizin bağımlı birey tarafından madde geri çekilme döneminde deneyimlenir. Diğer bir deyişle bu dayanması güç duygular ve dürtüler evrenseldir ve geçicidir. Elbette bağımlı bir birey için bu hislerin geçici olduğuna inanmak çok zordur. Sanki hayatı bundan sonra böyle olacakmış gibi hisseder kişi. Ancak gerçek olan tek şey bağımlı olunan madde yoluyla ikame edilen duygusal ihtiyaçlardır, maddenin kendisi ve yarattığı geçici tatmin hissi değil. Bu noktada mutlak bir sabır ve irade gücünü devreye sokmak şarttır. O nedenle hiçbir bağımlılık tedavisi bağımlı kişi iyileşmeyi gerçekten istemiyorsa yapılmaz, yapılamaz. Bağımlılığı olan kişiler bu ızdırap verici bedensel duyum ve duyguların geçmeyeceğine neredeyse emin olsalar dahi sabretmekten ve iradelerini kullanmaktan vazgeçmemelidirler. Hiçbir ikame tatminin gücü iradenin gücünden daha yüksek değildir. Ancak irade de zaman zaman zayıflayabilir elbet. Bu durumda bağımlılık tedavisinde kişinin irade gücünü arttırmakta çok önemlidir. Bunun içinde sağlıksız ikame tatminler sağlıklı olanlarla bir süre için değiştirilebilir. Örneğin sabah sigarasını içmeden gününe başlayamayan bir kişi bu alışkanlığını sabah yürüyüşü ise değiştirebilir. Evet bu da ikame bir tatmindir. Ancak tedavinin ilk aşamalarında, kişiyi sabah sigara içme alışkanlığının oluşmasına yönelten duygusal/psikolojik ihtiyaçların anlaşılması ve karşılanmasından önce, böyle bir ikame tatmine başvurmak kişiyi geçici olarak rahatlatacak ve bedenine zarar vermesini de önleyecektir. Fakat asıl tedavi mutlak surette bağımlılık davranışını ortaya çıkaran duygusal/psikolojik süreçleri anlamak ve iyileştirmekle mümkün olur.

            Yazının başında herhangi bir bağımlılıkla mücadelede kişiyi en çok zorlayan şey ne olabilir diye sormuştuk. Bu anlatı üzerine söylenebilir ki bağımlılık mücadelesinde en zor olan şey bağımlı olunan nesneden ayrışırken bedende ve ruhsallıkta beliren ızdırap verici yoksunluk duyumları ve duygularına dayanabilmektir. Herhangi bir maddeye veya insana bağımlıysanız ve bunun artık kendinize çok fazla zarar verdiğini fark edip uzaklaşmaya karar verdiyseniz lütfen sabırlı olun. Hissettiğiniz acı verici duyumlara ve duygulara direnin. Siz direndikçe bu yalancı semptomlar yavaş yavaş yok olmaya başlayacaklar. Ancak acınızdan kurtulmak için o maddeye veya insana geri dönerseniz sahte bir haz deneyimi içinde belki de yaşam boyu sürecek, hayat kalitenizi gün ve gün daha da düşürecek ve sonunda size mutlaka fiziksel, duygusal ve ruhsal bedeller ödetecek durumlardan kurtulamamış olursunuz. Anlık bedensel ve ruhsal tatmini gerçek ihtiyaçlarınızın önüne koymayın. Ve bağımlılık tedavisi gibi zorlu bir süreçte bu işin uzmanlarından yardım ve destek istemekten çekinmeyiniz. Başarabileceğinizi kendinize sürekli hatırlatın. Bağımlılığınızdan kurtulduğunuz sağlıklı günler dileğiyle…