Psikoterapi Nedir? - Psikoterapi Sürecinin İlkeleri Nelerdir? - Doğru Terapisti Bulmak İçin Nelere Dikkat Edilmelidir?

Uzman Klinik Psikolog Serap Sözen

Psikoterapi nedir ve ne işe yarar sorusu günümüzde yanıtına dair halen merak ve kuşku barındıran bir soru olarak gündemde yerini almakta. Günümüzde “terapi” tanımı altında kişiye fayda sağlamaktan çok uzakta olduğu gibi zarar vermesi de oldukça mümkün uygulamaların bilinçsizce uygulandığını üzülerek görmekteyiz. Psikoterapinin ne olduğuna dair açıklayıcı bir yazıyla bu kavramı biraz daha netleştirmek istiyorum.

Psikoterapi ruhsal sağaltım sürecine verilen isimdir. Sağaltım ise iyileştirme, tedavi anlamına gelmektedir. Psikoterapötik bir uygulama yapmak demek uygulamaya maruz kalan kişinin ruhsal süreçlerine yakından bakarak günlük hayatında karşılaştığı yaşam olaylarında yaşadığı tıkanıklıkların kök sebeplerini anlayarak onarmaya, iyileştirmeye çalışmak demektir. Bu açıdan bakıldığında psikoterapötik bir diyaloğu sıradan bir sohbetten ayıran temel unsuru da kolaylıkla görebiliriz. Bir yakınımızla konuşmak, dertleşmek, sohbet etmek iyi hissettirebilir. Ancak bir iletişimin terapötik olabilmesi için davranışların kaynağında yer alan ruhsal süreçlerin anlaşılması, işlevsiz düşünce ve davranış kalıplarının değiştirilmesi, kişinin bakış açısının ve duygulanımın kalıcı bir biçimde dönüştürülmesi gereklidir. Böylesine zor ve yanlış bir müdahale halinde ciddi bir ruhsal zarara dönüşebilecek olan süreci bu işin profesyoneli olmayan birisinin uygulaması da oldukça tehlikelidir.

Psikoterapi ruhsal ameliyata benzetilebilir. Nasıl ki bir cerrah ameliyat edeceği beden bölgesine neşterini dikkatlice indirir ve komşu bölgelerin hasar görmemesi için hassasiyetle çalışırsa, psikoterapi yaklaşımı konusunda ehil hale gelmiş bir psikoterapistte sözcüklerini bir neşter misali kullanırken ruhun sağlam olan parçalarına da zarar vermemek için çabalar. Bu nedenle bir cerraha ameliyatı nasıl gerçekleştirmesi gerektiğini söylemediğiniz, onun uzmanlığına güvenmeyi seçtiğiniz gibi ruhsal operasyonu uygulayacak psikoterapistinize ameliyat sahası olan terapi odasında neyi, nasıl yapacağını söylememeniz gerekir. Uzmanınızın güvenirliğinden eminseniz ruhsal operasyonunuzun sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmesi için kendinizi onun bilgi, beceri ve deneyimine teslim etmelisiniz. Her cerraha güvenemeyeceğiniz gibi her psikoterapiste güvenememeniz de anlaşılabilir ve gereklidir de. Makul miktarda şüphe barındırarak terapistinizin yetkinliğini terapiye başlamadan önce araştırmalısınız. Bilgi, tecrübe ve yetkinliğinden emin olamadığınız bir cerraha kendinizi emanet etmeyeceğiniz gibi psikoterapistinizde yetkin ve etkin bir kişi değilse ona da kendinizi emanet etmemelisiniz. Ruhsal sağaltım yani psikoterapi süreci hakkında çok şey biliyor olmak uygulamada da yeterli ve yetkin olunduğunun göstergesi değildir. Ancak elbette her ilk karşılaşma birçok şüpheyi de barındırdığı için psikoterapistinizin size faydalı olup olmadığını anlamanız içinde belli bir süre terapide kalmanız gerekli olabilir.

Başarılı bir ameliyat için gerekli olan temel koşulların ilki ameliyatı gerçekleştirecek olan uzmanın bilgisi, donanımı ve tecrübesi olduğu kadar uygulama yapılacak olan sahanın, yani ameliyathanenin sterilizasyonunun sağlanmış olmasıdır. Aynı şey psikoterapi süreci içinde geçerlidir. Terapist ve danışan arasındaki ilişkiyi düzenleyen ve terapötik saha olan terapi odasının sterilizasyonunu sağlayan şey ise “terapötik çerçeve”, diğer bir deyişle seans kurallarıdır. Terapötik çerçeve danışan ve terapist arasındaki ilişkinin hangi kurallar altında, nasıl yaşanacağını belirleyen kurallar bütünüdür. Terapiye başlamadan önce terapötik çerçeve üzerinde terapist ve danışan anlaşırlar ve süreç içinde yaşanacak ilişkinin terapötik düzeyde olabilmesi, kalabilmesi için her ne olursa olsun önceden uzlaşılmış bu kurallara sadık kalarak hareket ederler. Bu terapötik çerçeve seans günü ve süresinin belirlenmesi, sabitliğin korunması, ödeme şekli ve miktarının netleştirilmesi, hangi durumlarda seansların gerçekleştirilmeyeceğinin önceden konuşulması, tatillerin planlanması, görüşmelerin online olarak mı yüzyüze bir biçimde gerçekleştirileceği, iptal veya gelememe durumlarında hangi koşullarda telafi seanslarının uygulanabileceği gibi detayları içerir. Psikoterapistin benimsediği tedavi yaklaşımının kendine özgü başka kuralları da olabilir. Tüm bunlar gerekçeleriyle birlikte danışana açıklanır ve üzerinde uzlaşılabildiği takdirde terapötik süreç başlar. Çerçeve ihlalleri söz konusu olursa bunlar terapi süreci içinde işlenir ve anlaşılmaya çalışılır. Bu ihlallerin danışanın terapi süreci dışındaki ilişkilerinde benzer tezahürleri olup olmadığına bakılarak danışan kişi terapistiyle olan ilişkisi üzerinden değişime davet edilir. Bu söylenenler bazı danışan adayları için fazla resmi, fazla ciddi, profesyonel ve katı görünebilir. İnsanların psikoterapiden çoğunlukla bilinçdışı bir biçimde bekledikleri genellikle terapistleriyle çok yakın ve sınırların belli belirsiz olduğu bir ilişkisel süreç içinde olmaktır. Bu kadar yakın ve özel bir ilişkinin terapötik çerçeve sayesinde danışan ve terapisti birbirinden ayrıştıran doğası katı, resmi, profesyonel bulunarak ayrışma ihtiyacı reddedilmek istenir. Ancak nasıl ki hiçbir hijyen koşulunun sağlanmadığı, alelade bir ortamda ameliyat olmayı kabul etmezseniz, terapötik alanın sterilizasyonunu sağlayan çerçeve olmadan da gerçekleştirilmeye çalışılan ruhsal operasyon enfekte olma riskine ruhunuzu açık tutar.

Bir terapi sürecindeki danışana dair en önemli veri danışanın anlattıklarından değil, terapistiyle bilinciyle ve bilinçdışı düzeyde kurduğu ilişki yoluyla gelen veridir. Danışanın terapistine karşı hissettikleri, ona yüklediği anlamlar ve terapistin terapötik ilişki içinde danışanına karşı hissettikleri danışanının terapi odası dışındaki ilişkilerinde ilişki nesneleriyle kurduğu ilişkinin bir örneği olarak kabul edilir. Terapist danışan ikilisi arasındaki ilişki danışanın ilişki dünyasında olan bitenlere açılan bir kapıdır denilebilir. Bu ikili arasındaki ilişkideki tıkanıklıklar ya da uyumluluk halleri uygun bir biçimde işlenirse danışan olan kişi için sağaltıcı, iyileştirici bir etki yaratır. Ruhsal operasyon başarılı oluyor demektir. Bazen de danışan olan kişi bilinçdışı bir biçimde terapistine ilişki nesneleri ona nasıl davranıyor ve nasıl hissettiriyorsa o şekilde davranarak ve hissettirerek hayatında olan biteni sahneleme yoluyla anlatır. Deneyimli bir psikoterapist bu sahnede kendisine bir rol atfedildiğinin farkında olarak, danışanın dışavurumunu kişisel bir tepki olarak almaz ve danışanı için fayda sağlayacak şekilde yorumlar ya da ona işlevsel bir şekilde yansıtır.

Eğer bir ilişkisel süreç yukarıda anlatılan temel prensiplerden yoksunsa terapötik olmaktan çok uzaktadır. “Terapist” olarak kendisini tanıtan kişi danışanıyla arkadaşça bir ilişki içindeyse, danışanıyla terapi odası dışında bir ilişki ve iletişim sürdürüyorsa, danışan olan kişi terapistine günün hangi saatinde olursa olsun ulaşabiliyorsa, terapi danışana ya da terapiste kolaylık olsun diye cafe, restaurant, park..vb açık bir alanda yapılmaya çalışılıyorsa, danışan terapötik çerçeveyi bozan davranışlar sergiliyor ve terapist olan kişi de bunu uygun bir biçimde sınırlamıyor veya sınırlandıramıyorsa, danışan terapistinin özel hayatı hakkında birşeyler biliyorsa, terapist danışanından gelen hediyeleri geri çevirmiyorsa ve belki de en kötüsü terapist ve danışan birbirleriyle cinsel münasebette bulunuyorlarsa böyle bir ilişki asla terapötik değildir. Ve bu etik hususlara azami surette dikkat ve özen göstermeyen bir kişi de ne kadar çok eğitim almış olursa olsun psikoterapist olarak tanımlanamaz.

Yazıdan da anlaşıldığı üzere psikoterapi yapmak ciddi bir uğraş içinde olmak demektir. Yaptığınız uygulamanın sağaltıcı bir etkisi olmuyorsa bile zarar verici olmasından azami surette kaçınılması gerekir. Bunun en etkin ve belki de tek gerçek yolu terapötik çerçeveye sadakatle bağlı kalıp ona göre hareket etmektir. Danışan adayı olan kişiler psikoterapist seçimlerinde bu hususları göze alarak hareket edebilirler. Söz edilen terapötik tutumların dışına çıktığını hissettikleri kişi ya da kurumları bırakmakta tereddüt etmemelidirler. Her işi layığıyla yapan kişi ve kurumlar olduğu gibi kendi menfaatlerini danışanlarının ruh sağlığının önüne koyan kişi ve kurumlarda mevcuttur maalesef. Psikoterapiye başlamak istedikleri halde doğru terapisti veya kurumu bulmakta zorlanan ve ne yapacaklarını bilemeyen kişiler varsa danışmak için istedikleri zaman kurumumuz olan Temas Psikolojik Danışmanlık Merkezi’yle iletişime geçebilirler.

Ruh sağlığı alanında bir adım atmak isteyen herkese kolaylıklar ve etkin, etik ilkelere bağlı meslektaşlarımla yaşayacakları verimli bir psikoterapi süreci dilerim.